Üç yıl evvel Atatürk ün hastalıkları ve mevt nedeni üzerine yazılanları inceleyerek 9 Eylül gazetesinde Sefaköy Escort bayan Atatürk ün sirozu sıtmaya mı bağlıydı başlıklı bir köşe yazısı yazmıştım Yazıda Atatürk ün sirozunun büyük olasılıkla tekrarlayan sıtma ataklarına bağlı olduğu savımı özetle şu delillere dayandırmıştım
1 Birinci defa Escort Sefaköy 1896 da Manastır Askeri Lisesi nde Eylül 1915 te Anafartalar da 28 Ağustos 1918 de Suriye de 19 Mayıs 1919 da Samsun a çıktığında 20 Eylül 1919 da Amerikalı General Sefaköy Escort Harbord ile Sivas ta görüşürken 1919 un son günlerinde 3 Ağustos 1920 de Konya da geçirdiğini bildiğimiz sıtma nöbetleri
2 Ankara Cebeci Askeri Hastanesi nde Dr Arif İsmet in Çetingil etkeni plasmodium vivax olarak belirlemesi
3 28 Mart 1938 de Dr Fissinger ın Hasan İstek Soyak a Bu hastalığın yalnızca içkiden geldiği yolundaki fikir hakikat değildir Hastalığın daha öbür ve değerli etkenleri olduğunu kabul etmek lazımdır demiş olması
4 Ağustos başında gelen Prof Dr Eppinger ve Prof Dr Bergmann ın hazırladıkları raporda Önceden Atatürk ün çektiği sıtmanın bir tesiri olmadığını kesin olarak söylemek mümkün değildir yazmaları ve tedaviye kinin eklenmesi
5 Dr Neşet Ömer İrdelp in Atatürk ün vefatı sonrası Asım Us a Vaktiyle sıtma da geçirmiş dalağı büyümüştü demiş olması
6 Sir Patrick Manson ın 1898 de yazdığı kitaptaki Sıtma uzun müddet tekrarladığında kronik hepatit bağ dokusunda artış ile karaciğerde büyüme yahut küçülme ile seyredebilen siroza yol açabilir sözleri
Geçen üç yılda hayatımızı değiştiren COVID 19 enfeksiyonu ile sıtma ortasında birtakım ortak taraflar fark ettim Hala dünyadaki en ölümcül enfeksiyonlardan biri olan ve birçok çocuk yılda yaklaşık 600 bin insanın vefatına yol açan sıtma etkenlerinden plasmodium falciparum COVID 19 da olduğu üzere kanın pıhtılaşma eğilimini artırıyordu Bu eğilim sonucu sıtmada en sık beyinde COVID 19 da ise kalpte gelişen komplikasyonlar mevtle sonuçlanabiliyordu İki enfeksiyonun ortak bir istikameti de geç ortaya çıkabilen ve bazen çok bağışık karşılık sonucu ölümcül olabilen komplikasyonlardı
Uzamış COVID de otoimmün düzenekler sonucu farklı organlarda gelişen tabloları göz önüne alarak Atatürk ün hastalığını tekrar araştırınca evvelden pek üzerinde durmadığım hiperreaktif malaryal splenomegali sendromu HMSS yahut tropikal splenomegali denen tablo öne çıktı Sıtmanın yaygın olduğu tropikal bölgelerde uzun mühlet boyunca tekrarlayan sıtma ataklarına bağlı çok immünolojik uyarılma sonucu gelişen ve mevte yol açabilen IgM yüksekliği ile karakterize bu tabloda kanda sıtma etkenleri saptanamıyor ve Atatürk ün durumu ile teğe bir örtüşüyor 2008 de Hindistan daki bir hastanede çok dalak büyümesi olan 24 hasta araştırıldığında en sık neden 7 hastada HMSS bulunmuş HMSS neden Hindistan da sık diye düşününce karşılığım Muhtemelen hem plasmodium falciparum hem plasmodium vivax enfeksiyonlarının bir ortada bulunması oldu
Atatürkçü bir parazitolog olarak benden şimdilik bu kadar Atatürk ün hastalığının sıtma ve HMSS ile ilgisi konusunda başta gastroenterolog immünolog enfeksiyon hastalıkları uzmanı olmak üzere tüm meslektaşlarımın katkılarını bekliyorum
PROF DR ÜLGEN ZEKİ OK
MANİSA CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
TEMEL TIP BİLİMLERİ KISMI PARAZİTOLOJİ ANABİLİM DALI
