İran’da, 22 yaşındaki Kürt bayanı Mahsa Amini’nin başörtüsünü kurallara nazaran takmadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltına alınmasının akabinde hayatını kaybetmesi, ülkede büyük protestolara neden oldu. Hükümet aksisi bu protestolarda en az 30 bin kişi tutuklandı. Yetkililer, bir baskı iklimi inşa ederken, en az dört kişi de idam edildi.
Protestoların dinmeye başlamasıyla birlikte yetkililer 22 bin kişiyi çeşitli kaidelerle özgür bıraktı. Lakin 100’den fazla kişi ya vefat cezasıyla yargılanıyor, ya da mevt cezasına çarptırıldı. BBC, İran’da bu davalara bakan birtakım avukatlarla görüştü. Güvenlikleri için, tüm isimler değiştirildi ve birtakım detaylar kimliklerinin açığa çıkmaması için bilinmeyen tutuldu.
KORKU İÇİNDE YAŞAMAK
Amin, İran’da 15 yıldan fazla avukat olarak çalıştı. Sık sık yüksek profilli siyasi aktivistleri temsil etti, bu nedenle yetkililerden gelen tehditlerle başa çıkma konusunda birikimli.
Ancak avukat, İstihbarat Bakanlığı yahut İslam İhtilal Muhafızları’nın istihbarat servisi tarafından tekrar tutuklanma kaygısının peşini bırakmadığını söylüyor.
Amin, birkaç sene evvel tanınmış bir siyasetçiyi savunmasının akabinde gözaltına alındı ve sorguya çekildi. Daha sonra da “devlete karşı propaganda” yapmakla suçlandı.
O anlarını şöyle anlatıyor:
“Gürültülü ve çok ışıklı bir hücrede tutuldum. Bedenimin birinci yansısı kör edici bir baş ağrısı ve baş dönmesi oldu. Sonra kusmaya başladım.
“Zaman ve yer algımı yitirdim. Mesanemin denetimini kaybettim. Bir şırınga enjekte ettiler. Hastaneye kaldırılmadan evvel de nöbet geçirdim.”
İyileşip günlük hayata dönmesinin iki yılını aldığını söylüyor. İranlı yetkililer daha evvel Amin’in suçlamalarını reddetti ve bunları “yanlış iddialar” olarak nitelendirdi.
Ancak, “Jin, Jiyan, Azadi” yani “Kadın, Ömür, Özgürlük” hareketinin sokak hareketleri artıp, polisin de binlerce insanı gözaltına almasıyla birlikte, Amin de üzerine düşen sorumluluğu hissetti.
10’dan fazla kişinin müvekkilliğini üstlenen Amin, bir protestocunun sorgu esnasında kemiğinin kırıldığını ve “itirafa zorlandığını” söylüyor.
Ancak sorgudaki bayanın kanaması başlayınca, gözaltı merkezinden çıkarıldı ve bir yol ağzına atıldı.
Amin, “Tehditler devam etti. Kırılan kemiği için ilgili makamlara şikayet bile edemedik” diyor. O vakitten beri müvekkili aleyhindeki tüm suçlamalar düştü.
İran yargısı, her vatandaşın adil yargılanma garantisi olduğunu söylüyor. Yargı mensupları, protestocuları ve onları temsil eden avukatları “yabancı güçlerin maşası” olmakla suçluyor.
BBC’ye konuşan tüm avukatlar, Eylül ayında hükümet zıddı protestoların başlamasından bu yana devletin kendilerine ve müvekkillerine yönelik tacizinin ağırlaştığını belirtti.
Geçen Ekim ayında, çok sayıda avukat Tahran’daki İran Barolar Birliği önünde bir aksiyon gerçekleştirdi ve “iktidar tarafından yurttaş haklarının ağır halde ihlal edilmesini” protesto etti.
Norveç merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan İran İnsan Hakları, en az 49 bağımsız avukatın tutuklandığını söyledi.
Örgüt tarafından yapılan açıklamada, “Bunlar, yıllardır isimli baskı altında olan ve yalnızca profesyonel olarak işlerini yapmaya çalışan avukatlar” sözlerine yer verildi.
İran yargısı, Mart ayında ülkenin önde gelen avukatlarından biri olan Nemat Ahmadi’nin avukatlık ruhsatını iptal etti ve onu meslekten kalıcı olarak men etti. Ahmadi, üniversite profesörü olarak da çok evvel işinden kovulmuştu. Yetkililer rastgele bir açıklama yapmadı yahut münasebet göstermedi.
Bir başka avukat Mustafa Nili de hükümet tersi şovların doruk noktasına ulaştığı geçen Kasım ayında çok sayıda tutuklu protestocuyu ve öldürülenlerin ailelerini temsil etmek için diğer bir kente gitmeye hazırlanırken tutuklandı.
‘KİRLİ BİR ALAN’
İran’da sanıklar yasal temsil hakkına sahip. Fakat sanıklar şayet ki vefat cezasına çarptırılabilecekleri “Allah’a karşı düşmanlık” ya da “yeryüzünde yolsuzluk” nedeniyle suçlanırsa, avukatlarını seçme hakkına sahip olamıyor.
Bunun yerine mahkeme, bir avukat atıyor. Bu tıpkı vakitte casusluk davalarında da geçerli.
Yirmi yıldan fazladır avukat olan Toktam, yargı makamlarının kurallara uyduğunu söyleyebilmek için işlerini yapıyormuş üzere göründüğünü ve yargılamaları aceleye getirdiğine sık sık şahit olduklarını lisana getiriyor.
Toktam, devlet tarafından onaylanan avukatların bilakis bağımsız kalmayı tercih etti ve tüm kuralların aleyhine ilerlemesine karşın tarafsız bir savunma hizmeti sağlamaya çalıştı.
Bu aksiliklerin tehdit edilmek, istihbarat servisleri tarafından çağrılmak, tutuklanmak ve hapsedilmek olduğunu söyleyen Toktam, “Kolay değil zira tertip ve devlet sizi karşısı olarak görüyor” diyor.
Bağımsız avukatlar için ortamın berbata gittiğini söyleyen Toktam şöyle devam ediyor:
“Bugünlerde mahkemelerdeki atmosfer çok berbat.”
Avukat, protestolara katılmakla suçlanan ve sonunda vefat cezasına çarptırılabilecek birkaç müvekkilini temsil ediyor.
İran hukuk sisteminde, bir mahkeme tarafından vefat cezası verildiğinde bu karar temyiz için bir üst mahkemeye yahut Yüksek Mahkemeye gönderilebilir. Yüksek Mahkeme, vefat cezasını onaylarsa, yeniden de temyiz edilebilir.
Ancak Toktam, temyiz için işlerin kötüleşmesinden korkuyor. Dört protestocu şimdiden idam edildi.
İran İnsan Hakları’na nazaran İran İslam Cumhuriyeti vefat cezasını bir sindirme aracı olarak kullanıyor:
“Ülke çapındaki protestoların akabinde infazlardaki değerli artış bunun ispatı.”
Konuştuğumuz tüm avukatlar, yargının sanıklara bağımsız avukatlarla çalışmamanın yararlı olabileceği istikametinde tavsiyeler verdiğini söyledi.
Bu, daha hafif ya da daha sert bir yargılama ortasında tercih yapmak demek. Diğer bir avukat olan Musadık, “Asıl sorun, hakimin bu davalarda ekseriyetle rejim yanlısı olması” diyor.
Tahran’daki İhtilal Mahkemesinde kendisine birçok defa bu davalarda bir avukata sahip olup olmamanın bir fark yaratmadığı istikametinde cümleler kurulduğunu belirten Musadık, “Bir yargıç, bir davada bana, sanığı temsil etmekte ısrar edersem onlar için en ağır cezayı vereceklerini söyledi” diye devam ediyor.
Toktam, her şeye karşın bir protestocuyu hakları konusunda bilgilendirerek yahut cezasında indirim yaptırarak sistemi alt ettiğini umuyor.
Musadık ise “Bir avukatın olması hiç olmamasından iyidir” diyor.
