Ayşegül Sönmez’in yeni kitabı “Çağdaş Sanat Var Mı?” aklıma çabucak bir karşı soruyu düşürdü ister istemez: Yok mu? Ya da sıkıntı aslında bu kadar kolay bir aksiliğin çok mu ötesinde? Shakespeare bundan 400 küsur yıl evvel “Olmak ya da olmamak, işte bütün problem bu” derken aslında yalnızca Hamlet’in ontolojik korkularını anlatmakla kalmamış, anlaşılan kendisinden sonra gelen herkesin bu derin felsefi sıkıntıyı yüzeysel bir formda ele almalarına da sebep olmuştu. Artık kimse varlık ve yokluk ortasındaki ümitsiz savaşı ciddiye almıyor, bütün sorunun bu kadarla ibaret olduğuna (olmak ya da olmamak) tanıklık etmekle yetiniyor. Ancak Ayşegül Sönmez’in o denli kolay kolay hiçbir şeyle yetineceği yok; hele ki problem çağdaş sanat ise.
Günümüzün en tesirli sanat eleştirmenlerinden biri olan Ayşegül Sönmez hayatının değerli bir kısmını vakfettiği çağdaş sanat konusunda Türkiye’nin en ehil isimlerinden biri elbet. Müşahedeleri, tespit ve tahlilleri birden fazla vakit biz gazetecilerin (meslektaş demeye çok dilim varmıyor onun huzurunda, o eleştirmen, biz gazeteciyiz ekseriyetle) de dimağını aydınlatıyor. Gerçekten “Çağdaş Sanat Var Mı?” (Everest Deneme, 2022) topu topu 175 sayfada mevzuyu farklı açılarıyla ele alıyor ve yaklaşık 100 yıllık tartışmaları da hatırlatarak okura son derece eğlenceli bir zihin antrenmanı yaptırıyor. Marcel Duchamps’dan giriyor, Tanpınar’dan çıkıyor; King Crimson, David Bowie ve John Lennon’dan giriyor, Ömer Uluç, Jeff Koons, Joseph Beuys’tan çıkıyor. Kısa kısımlar halinde ele aldığı her başlıkta çağdaş sanatı yine tanımlıyor, kimi sefer yerden yere vururken, kimi kere de hak ettiği kuralın üzerine yerleştiriyor. Ve en nihayetinde sorduğu soruya “İnanırsan vardır, inanmazsan yoktur” diyerek yarı teolojik bir cevap bile veriyor: elbette ki sorunun manasızlığını vurgulamak için.
Kitaptan aklımda kalan kısımların başında sanırım Maurizio Cattelan’ın müze duvarına bantladığı muz ve oradan hareketle Sönmez’in eksiksiz tahliliyle “Bu bir pipo değildir’e gerek yoktu artık, Bu bir pipodur yeterliydi” saptamasını yaptığı kısım geliyor. Ayrıyeten sürdürülebilir bir dünya ve sanat için kimi heykellerin geri dönüşüme sokulmasıyla ilgili kışkırtıcı fikir de aklımı uzun müddet meşgul etti doğrusu. Hatta kitabın sonunda Sönmez bu mevzuyu okurların görüşüne sunuyor ve yapıtlarını eritmek isteyeceğiniz heykeltraş(lar) hangisi diye bir soru yöneltiyor. Gerçi heykellerin sistematik olarak akına maruz kaldığı ve kırılarak, ortadan yok edilerek, “ucube”leştirilerek tukaka edildiği ülkemizde tahminen de manasını yitiren bir soru lakin tekrar de üzerinde düşünmeye bedel güya.
Okurken alacağınız keyif bir yana, artık bir çağdaş sanat (ya da aktüel sanat, frenkçesiyle contemporary art) yapıtıyla karşılaştığınızda ona farklı bir gözle bakmaya başladığınızı fark edecek ve daha da kıymetlisi gerçek sanatla taklit ya da özenti sanat ortasındaki farkı da çözmeye başlayacaksınız. Sanatçı, sermaye, izleyici ortasındaki sömürü dinamikleri üzerine de bir epey fikir sahibi olacağınıza eminim. Hatta kim bilir, hangi noktada sistemin sizi de sömürmeye başladığını fark edip, itiraz düzeneklerini devreye sokmanız bile mümkün olabilir. Ha bir de, kitabın sonunda Sönmez’in okura sorduğu “Çağdaş sanat dünyayı değiştirir mi? Neden?” sorusuna karşılık vermeyi de ihmal etmeyin; hem okuduklarınız zihninizi ne kadar açtı ya da bulandırdı (her ikisi de amaçlanmıştır kanımca) onu anlamak ismine hem de artık muharrirlerin da okuru çalıştırdığını fark etmeniz ismine. Değil mi lakin, kitap okurken bile boş oturamıyoruz ve elimize kalemi alıp çalışıyoruz…:))
