“Yılanların Öcü”, “Irazcanın Diriliği”, “Onuncu Köy” yapıtlarıyla edebiyat dünyasında değerli bir yer edinen eğitimci, sendikacı ve müellif Fakir Baykurt‘un vefatının üzerinden 23 yıl geçti. İşte, usta müellifin ömrüne dair merak edilenler…
FAKİR BAYKURT KİMDİR?
Asıl ismi Tahir olan yazar Yoksul Baykurt, çiftçi Elif ve Veli Baykurt’un altı çocuğundan biri olarak 1929’da Burdur’un Yeşilova ilçesine bağlı Akçaköy’de dünyaya geldi. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle bir arada şu kelamları ile 1929 yılının Haziran ortası olduğu düşünülür: “1929 doğumlu olduğum yanlışsız. Ay, gün bilinmiyordu. Anamla konuştuk. Köyde orak mevsimi. Tarlada sancılanıp meskene gelmiş. Haziran ortasıdır…” Yoksul Baykurt’a savaşta vurulup geri dönmeyen amcasının ismi olan “Tahir” ismi verildi.
ADINI YOKLUKTAN ALDI
“Fesleğen Kokulum” isimli birinci şiirini 1945’te “Türk’e Doğru” isimli mecmuada yayımlayan usta muharririn şiirleri, 1947’de Kaynak mecmuasında okurla buluştu. Şair, bu yıllardan itibaren yokluk ve uğraşla geçen hayatı üzerine yapıtlarında “Fakir Baykurt” ismini kullanmaya başladı.
KÜÇÜK YAŞTA BÜYÜK MÜCADELE
Baykurt, 1936 yılında Akçaköy İlkokulu’na başladı. İki yıl sonra babasını kaybetti ve eğitimini yarım bırakarak Balıkesir vilayetine bağlı Burhaniye’de yaşayan dayısının yanında dokumacılık yapmaya başladı. II. Dünya Savaşı başlayınca dayısının askere alınması üzerine köyüne dönerek okula devam etme imkânı buldu. Bir yandan ırgatlık, çobanlık, suculuk, köy kâtipliği yaparak eğitimini üç yıl kesintiden sonra okulu kendi köyünde tamamladı. 1942 yılında ağır bir sıtma geçirdiği devirde şiir yazmaya başladı.
”ÖĞRETMENLİKTE HİÇ GÖZDEN UZAK TUTMADIĞIM UNSUR….”
1948’de Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nden köy öğretmeni olarak mezun olan Yoksul Baykurt, edebiyatla ilgilenmesi üzerine Köy Enstitüsüne kütüphane lideri seçildi. Baykurt, bu kütüphane vesilesiyle de kendini geliştirme fırsatı yakaladı.
Başarılı edebiyatçı, öğretmenlik serüvenine ait yaptığı bir açıklamada şunları söylemişti:
“Öğretmenliğe 1948’de Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nü bitirerek girdim. Birinci atandığım Kavacık’ta üç yıl kaldım. Burası Yeşilova ilçesine bağlı, kendi doğduğum Akçaköy’e yakın bir dağ köyüydü. Kavacık’tan sonra sıhhat nedeniyle Dereköy’e geçtim. Öğretmenlikte hiç gözden uzak tutmadığım unsur, yüklendiğim vazifesi mesleksel açık vermeden yapmaktı. 1960 ocak ayında bakanlık buyruğuna alındım. 27 Mayıs 1960 sonrası Ulusal Eğitim Bakanı Prof. Fehmi Yavuz’la konuşup ilköğretim müfettişi olarak misyona başladım.“
BİRÇOK LİSANA ÇEVRİLEN KLASİK
Muzaffer Hanım ile 1951’de evlenen Baykurt’un, bu evlilikten oğlu Tonguç ve kızları Işık ile Sönmez dünyaya geldi. Baykurt, 1953’te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Kısmı’na başladı. Tıpkı periyot, Çaba isimli mecmuada yazmaya başlayan Baykurt, birtakım yazıları sebebiyle soruşturmaya tabi tutuldu. Köy hayatını anlatan birinci romanı “Yılanların Öcü“nü 1954’te kaleme alan Baykurt’un bu romanı daha sonra tiyatro ve sinemaya uyarlandı. Köy hayatını anlatan Yılanların Öcü isimli romanı, Türk edebiyanın klasikleri ortasına girmiş bir yapıttır. Yapıtları Bulgarca ve Rusça başta olmak üzere birçok lisana çevrilmiştir.
CUMHURİYET’İN MUHARRİRLERİNDEN BİRİYDİ
Fakir Baykurt, 1955’te üniversiteden mezun oldu ve Sivas’ın Hafik ilçesine öğretmen olarak atandı. 1957’de Ankara Piyade Yedek Subay Ortaokulu’nda vatani misyonunu tamamlayan usta muharrir, askerlikten sonra Artvin’in Şavşat ilçesinde öğretmenliğe devam etti. Bir devir Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazıları nedeniyle öğretmenlikten alınan müellif, Ankara Yapı İşleri Müdürlüğünde görevlendirildi, 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra ise Ankara ilköğretim müfettişliğine getirildi.
TÜRKİYE ÖĞRETMENLER SENDİKASI
1965 yılında Türkiye Öğretmen Dernekleri Ulusal Federasyonu içinden gelen 92 öğretmen ile birlikte Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS)’nın kuruluşunda yer aldı ve sendikanın birinci genel lideri seçildi.
SIKIYÖNETİM YILLARI
12 Mart 1971 Muhtırası’ndan sonra TÖS Davası’nda bir numaralı sanık olarak yargılanan Baykurt, uzun mühlet tutuklu kaldı. Tutukluluğu sırasında kapatılan TÖS’ün yerine arkadaşları ile sendikanın yerine bir dernek kurulması için çalıştı. Tüm Eğitim Öğretim İşçileri Birleşme ve Dayanışma Derneği (TÖB-DER) kuruldu.
FAKİR BAYKURT NEDEN ÖLDÜ?
Baykurt, 1999 Nisan genel seçimlerinde Özgürlük ve Dayanışma Partisi İzmir milletvekili Adayı oldu. 11 Ekim 1999 Pazartesi günü tedavi gördüğü Almanya’da Essen Üniversitesi Kliniği’nde pankreas kanserine yenik düşerek hayatını yitirdi.
FAKİR BAYKURT’UN MEZARI NEREDE?
Fakir Baykurt’un cenazesi, 1977’den beri yaşadığı Duisburg’da düzenlenen bir merasimden sonra İstanbul’a getirelerek Zincirlikuyu Mezarlığı‘nda toprağa verildi.
FAKİR BAYKURT’UN ALDIĞI ÖDÜLLER
Eserleri Bulgarca ve Rusça başta olmak üzere birçok lisana çevrilen muharririn aldığı esas mükafatlar şöyle:
Yunus Nadi Roman Mükafatı, TRT Sanat Mükafatları, Türk Lisan Kurumu Roman Mükafatı, Sait Faik Kıssa Armağanı, Orhan Kemal Roman Armağanı, Avni Dilligil Tiyatro Mükafatı, Berlin Senatosu Çocuk Yazını Mükafatı, Alman Sanayi Birliği (BDI) Yazın Mükafatı, Sedat Simavi Roman Mükafatı, Ömür Radyo Ustalara Hürmet Onur Mükafatı, Pir Sultan Abdal Derneği Ödülü
BAYKURT’UN KALEME ALDIĞI ESERLER İSE ŞUNLAR:
– Roman: “Yılanların Öcü”, “Irazcanın Dirliği”, “Onuncu Köy”, “Amerikan Sargısı”, “Tırpan”, “Köygöçüren”, “Keklik”, “Kara Ahmet Destanı”, “Yayla”, “Yüksek Fırınlar”, “Koca Ren”, “Yarım Ekmek” ve “Kaplumbağalar”
– Hikaye: “Çilli”, “Efendilik Savaşı”, “Karın Ağrısı”, “Cüce Muhammet”, “Anadolu Garajı”, “On Binlerce Kağnı “Can Parası”, “İçerdeki Oğul”, “Sınırdaki Ölü”, “Gece Vardiyası”, “Barış Çöreği”, “Duirsbug Treni”, “Bizim İnce Kızlar” ve “Dikenli Tel”
– Toplum ve Eğitim Yazıları: “Efkar Tepesi”, “Şamaroğlanları”, “Kerem ile Aslı”, “Kale Kale”, “Kaplumbağalar”, “Topal Arkadaş”, “Yandım Ali”, “Sakarca”, “Sarı Köpek”, “Dünya Güzeli”, “Saka Kuşları”, “Bir Uzun Yol” ve “Dostluğa Akan Şiirler”
